PSIHIJATRIJA I ISTORIJAT PRISTUPA DUŠEVNO POREMEĆENIM OSOBAMA:

 

Tekst priredila Radmila Grujicic

Psihijatrija je disciplina koja se bavi duševno poremećenim ljudima. Predmet njenog izučavanja su uzroci nastanka, klinička slika i lečenje duševnih poremećaja.

Reljef klesan 300. god. pre. n. e., nalazi se u Narodnom muzeju u Atini i opisuje odnose prema zdravlju i bolesti
Svest o tome da duševno poremećeni čovek ima posebne osobine, koje ga razlikuju od ostalih bolesnika, ogleda se i u osobini ljudi da duševne bolesnike odbacuju, izoluju, da se od njih sklanjaju i da ih se boje. Razlog za ovakve ljudske postupke leži u činjenici da duševno poremećen čovek u drugom čoveku budi specifičnu vrstu osećanja. Naime, prisustvo ovakvih ljudi čoveka neprestano podseća na mogućnost da poremeti umom, odnosno da izgubi ono na šta je najviše osetljiv.
Na odnos prema duševno poremećenim ljudima u pojedinim epohama mnogo više je uticao duh samog vremena i pogled na svet pripadnika jedne zajednice, nego stručna mišljenja o poreklu i prirodi samog poremećaja. Istorijski razvoj shvatanja duševnog poremećaja nosi u sebi pre svega duhovnu klimu onog vremena u kome su se rađale i uobličavale određene psihijatrijske teorije i praksa.
PREDANTIČKO I ANTIČKO DOBA PSIHIJATRIJSKE MISLI
Pre pojave starogrčkih i starorimskih filozofa, naučnika i medikusa potojalo je mišljenje da duhovne sile vladaju materijalnim svetom. Samim tim one su bile i glavni krivac nečijeg duševnog poremecaja Religijska načela i postojeće društveno uređenje oduvek su imali izuzetnog uticaja na vrednovanje ponašanja nekog od njegovih pripadnika. Primer za ovu tvrdnju možemo naći kod različitih kultura i naroda. Naime, stari Egipćani, Hebreji i Kinezi su osobe koje su se ponašale neuobičajeno tretirali kao one koje su opsednute duhovima. Spomenici stare Grčke
U slučaju da je ponašanje takvog čoveka imalo prizvuk mistike i pri tom se uklapalo u važeće okvire folklora i religije, osoba je bila obasipana poštovanjem zbog tumačenja da ju je posetio dobar duh. Ali, ukoliko je pojedinac svojim ponašanjem odstupao od važećih religijsko - društvenih principa, bivao je tretiran kao osoba opsednuta zlim demonom. Takvi ljudi bivali su podvrgnuti egzorcizmu, ritualu "isterivanja đavola" koji je imao opseg od bezazlenih molitvi, preko izgladnjivanja, bičevanja, dugotrajnog puštanja krvi, batinanja i žigosanja, pa do bušenja lobanje, kako bi "zao duh" mogao da izađe! Predeo starog Egipta
U toku četiristogodišnjeg razvoja antičke misli, dolazi do napuštanja magijskih demonoloških principa po kojima su ovi poremećaji tumačeni. Naučnici stare Grčke prvi dolaze do niza dragocenih saznanja u ovoj oblasti. Sa druge strane, postavljaju se i temelji humanog postupanja sa takvim ljudima.
Prvo povezivanje psiholoških poremećaja sa medicinom, odnosno tretiranje "nenormalnih" individua kao bolesnika, nalazimo kod Hipokrata (460-377 godine p.n.e) - oca moderne medicine. On je prvi koji je uvideo da je centar ljudskog uma u mozgu.

SREDNJI VEK:
Ovo je doba kada brigu oko duševnih bolesnika preuzimaju sveštena lica. Neizostavno sa time, dolazi i do obnavljanja starih demonoloških principa predantičkog perioda, ovoga puta i pod jakim uticajem teologije.

Tretiranje duševnih bolesnika u srednjem veku
Kompletna psihijatrijska teorija i praksa hrišćanskog srednjevekovnog sveta vremenom biva iscrpljena kroz neprestanu potragu i progon jeretika.
Egzorcistički kult se ponovo javlja, u svoj svojoj obnovljenoj snazi. Duševni bolesnici smatrani su za osobe koje su u dosluhu sa satanom i koje imaju natprirodne moći. Tako se mučenje tela ovoga puta tumačilo kao mučenje samog satane zarobljenog u njemu. metode "lečenja" u srednjem veku
Kulminaciju ovakvog srednjevekovnog raspoloženja predstavlja uspostavljanje inkvizicije. Kao vrsta crkvenog suda od XIII veka pa tokom narednih stoleća, ona šalje u smrt, pored ostalih, i nebrojano mnogo duševno obolelih ljudi koji su stradali uglavnom zbog svoje drugačije prirode. U XV veku u većim evropskim gradovima po prvi put se pojavljuju svojevrsni "zatvori" u kojima su oboleli bili vezivani u tamnim prljavim ćelijama, u uslovima koji su više dolikovali zverima nego ljudima. Ovakva slika zadržala se na žalost narednih tri stotine godina.
PERIOD STAGNACIJE I ZAOKRETA (XVI, XVII i XVIII vek)
Doba humanizma i renesanse predstavlja povratak antičkom shvatanju sveta u najširem smislu reči. Duševni poremećaji se ponovo tumače po merilima starogrčkih i strarorimskih filozofa i naučnika. Međutim, uticaj srednjevekovnih shvatanja još uvek je bio veoma jak.
Sledeće stoleće donosi i prve buržoaske revolucije, promenu filozofskih i životnih stavova, ali odnos prema duševno obolelima se još uvek ne menja bitnije. To su i dalje ljudi koji bivaju sklanjani od očiju javnosti kao bića nedostojna humanog odnosa.
Iz ovog perioda ostao je najpozatiji slučaj manastira sv. Marije od Vitlejema u Francuskoj, koji je dugo godina služio kao utocište za duševno poremećene. U njemu su s vremena na vreme priređivane svojevrsne "izložbe" takvih ljudi, a mnogobrojna publika plaćala je visoke svote novca da bi ih videla. Sa druge strane, jedno takvo mesto lekar je posećivao jednom u deset godina!
Osamnaesti vek donosi doba propagiranja jednakosti i slobode. Na polju psihijatrije u ovom periodu po prvi put dolazi do određenog konkretnijeg pomaka. Inicira se reforma duševnih bolnica, ali se stav ljudi prema obolelima i dalje ne menja.

Filip Pinel u dvorištu pariske bolnice Salpatriere
Tek Filip Pinel krajem ovog stoleća uvodi značajne promene u režimu i stavu prema mentalno poremećenim osobama. Po prvi put nakon tri veka ponovo se uvodi humani pristup prema obolelima. Pinel, koji je bio postavljen za upravnika jedne pariske ustanove za duševno obolele, skida lance sa ovakvih ljudi, a zatim ih iz mračnih i prljavih ćelija seli u čiste i uredne prostorije. Revolt njegovih kolega bio je toliki da ga ubrzo i samog proglašavaju ludakom. Međutim njegov pristup poznat pod imenom "moralna terapija" počinje da daje rezultete. Procenat poboljšanja kretao se i do 70 %. Po uzoru na njegove inovacije jedan broj psihijatara vremenom odbacuje takozvani "terapijski nihilizam". Po ovom shvatanju svaki oboleli je unapred bivao tretiran kao "izgubljeni slučaj". Ovakav stav je sve do Pinela suvereno vladao psihijatrijskom praksom. Nažalost njegove reforme nisu ni do današnjeg dana okončane u potpunosti. Kroz čitavu istoriju, društva su počivala na zbiru određenih konvencija, normi i kanona i koji su u jednom trenutku smatrani prihvatljivim, opravdanim i dozvoljenim.
SAVREMENA PSIHIJATRIJA
Početak XIX veka predstavlja doba nastanka modernog medicinskog pristupa u psihijatriji. To je doba kada dolazi do epohalnih otkrića koja su revolucionisala dijagnostičko - terapijski postupak. Za ovakav napredak nauke najzaslužnije je shvatanje da svi životni fenomeni imaju svoj izvor u fizičko - hemijskim procesima u telu. Razvijajući se u znaku novih pozitivističkih shvatanja, psihijatrija počinje da dobija oblike po kojima se i danas prepoznaje.
Dvadeseti vek je doba pojave velikih terapijskih revolucija u psihijatriji: psihoterapijske, organoterapijske i socioterapijske revolucije. To je doba kada dolazi do osetnog pada u uticaju moralne terapije zbog naglog razvoja medicinskih nauka. Ovaj period takođe odlikuje i veliko šarenilo u pristupima, koncepcijskim orjentacijama i školama.
Potreba za što adekvatnijim pristupom duševno obolelim osobama i poboljšavanju dijagnostičko - terapijskog postupka je konstantna. One osobe kojima je ovakva pomoć potrebna, danas prvo prolaze kroz ispitivanje na neuropsihijatrijskom odeljenju opšte bolnice, gde se vrše primarna ispitivanja. Ukoliko se u tom periodu uoči potreba za nastavkom tretmana, osoba se šalje u odgovarajuću usta novu.
Nesavršenost ljudska činila je kroz vreme uvek ono što je mogla da, zajedničkog opstanka radi, obuzda loše nagone, inauguriše pojam korisnog, stvori osećaj za poželjno i kanališe one postupke koji bi u određenom smislu mogli biti neproduktivni. Rezultati takvih nastojanja bili su, najblaže rečeno - promenljivi.Sa druge strane, ovakvi sizifovski napori čovečanstva, kao svojevrsnu posledicu, moraju ostavljati svoje tragove, između ostalog i na krhkoj psihi pojedinca, a neretko i društva u celini. O zajedničkim bolestima duše nezahvalno je govoriti, samim tim što je vrlo teško učiniti onaj kvalitativni napor koji podrazumeva izlazak iz začaranog kruga uzroka koji su do poremećaja doveli. Teško je postaviti sebe u položaj nepristrasnog i objektivnog procenitelja. O individualnim pak, po pravilu uvek tuđim bolestima, već je osetno lakše govoriti. Treba reći: čovek u tom smislu može pomoći čoveku samo onoliko koliko mu to sopstvene sposobnosti omogućuju, što je neretko veoma malo u odnosu na složenost poremećaja i sve njegove uzroke rasejane po lavirintima ljudske duše. Međutim, osnovna načela humanosti i etike nalažu neprestani trud oko njenog očuvanja.

 

preuzeto sa sajta : http://www.gcnovibecej.org.yu/istorijat-osn.htm